V ata, Pitta, Kapha en de 5 elementen. De basisprincipes van Ayurveda.

Ayurveda gaat uit van drie biokrachten die het lichaam vormen, bewegen en in stand houden: de Vata, Pitta en Kapha. De manier waarop deze krachten in elk mensenlichaam verdeeld zijn en werkzaam zijn, bepalen de unieke constitutie van elk individu. Deze unieke constitutie ligt al vast bij de conceptie, en heet in het Sanskriet Prakruti. Elke verschuiving of verandering hierin door leefstijl of ziekte, maakt dat onze huidige gezondheidstoestand meestal aan te duiden is de met de term Vikruti. De kunst is dus om zo te leven dat je weer zo dicht mogelijk bij je ware natuur, je Prakruti komt: een volledig gezond en gelukkig levend mens waarbij je eigen unieke kwaliteiten het beste tot zijn recht kunnen komen.

De relatie tussen de 5 zintuigen en de 5 elementen
We ervaren via onze vijf zintuigen. Zowel de buitenwereld als je innerlijke wereld ervaar je hierdoor: je hoort geluiden van buitenaf, en je luistert naar je eigen gedachten. Je voelt aanraking van een ander en je voelt en ervaart je eigen emoties. Je ruikt een geur van een bloem en een geur kan tevens een sterke innerlijke herinnering en emotie teweegbrengen. Je proeft een heerlijk zoet snoepje en je ervaart een ‘zoet gevoel’ van geluk als je verliefd bent of iets heerlijks meemaakt. Je ziet de wereld om je heen en innerlijk verbeeld je de personages in een spannend boek dat je net leest.

Ayurveda verklaart hoe je via deze vijf zintuigen (horen, zien, voelen, ruiken en proeven) de vijf basiselementen in het universum ervaart.
Het element ruimte (of ether) wordt gevormd door en ervaren door het gehoor.
Het element lucht wordt gevormd en ervaren door aanraking.
Het element vuur wordt gevormd en ervaren door het zintuig zien en de ogen.
Het element water wordt gevormd en ervaren door tast.
Het element aarde wordt gevormd en ervaren door geur.
Dit zijn de vijf basiselementen van het leven. Ze zijn vertegenwoordigd in alle levende wezens en werken samen om het leven te structureren en te laten plaatsvinden.

De elementen ruimte (ether) en lucht werken samen als Vata.
Het element vuur wordt Pitta.
De elementen water en aarde vormen Kapha.

Je Prakruti is je gezondheidsblauwdruk, opgemaakt uit een unieke balans tussen de werking van Vata, Pitta en Kapha.

In de derde eeuw voor Christus ontwikkelde de Griekse arts Hippocrates gelijksoortige ideeën over biokrachten in ieder mens, en noemde deze ondermeer flegmatisch, cholerisch en melancholisch. Deze filosofie ligt ten grondslag aan de Westerse geneeskunde (lees hierover meer: achtergronden van Ayurveda > geschiedenis).

Ayurveda kijkt in de filosofie van het leven verder naar de bron van het leven wat door je zintuigen heen werkt om de vijf elementen (en hierdoor Vata , Pitta en Kapha) te creëren: je innerlijk zelf, ook wel Jiva genoemd, een Sanskriet woord voor ‘de individuele ziel’ (lees hierover meer: achtergronden Ayurveda > filosofie).

Via deze ziel, innerlijk zelf of innerlijk weten kun je dus je Prakruti, je eigen blauwdruk altijd kennen en herkennen en van daaruit voelen en weten hoe je je gezondheid het beste kunt ondersteunen en tot uitdrukking kan laten komen.

Een omschrijving van Vata, Pitta en Kapha
Vata is de kracht van beweging. Alle bewegingen in je lichaam worden aangestuurd door Vata: de bloedcirculatie, spijsvertering en zelfs je gedachten. Primaire locatie van Vata is het bekken en de benen. Vata is in de natuur de wind en heeft de kenmerken licht, beweeglijk en snel, is onregelmatig, koud, droog en ruw. Wandelen in een koud, ruig en ruw rotslandschap met droog weer zal je Vata doen toenemen, net als wandelen bij stormachtig weer. Dier: zwaluw
Vata heeft tegelijk ook een grote inspirerende kracht, maakt enthousiast en prikkelt je zintuigen. Het trillen van je ooglid en spraak zijn ook voorbeelden van Vata in aktie in het lichaam. Vata geeft snelheid en levendigheid en spirituele impulsen.

Pitta is de kracht van transformatie, alles in je geest en je lichaam wordt steeds getransformeerd. Je geest switcht steeds van de ene naar de andere gedachte, je gevoel verandert bij voortduring. Elke cel, weefsel of orgaan verandert door de energie van Pitta voortdurend, energie wordt opgewekt in je lichaam en structuren veranderen voortdurend, de enzymen, hormonen en biochemische systemen in je lichaam zijn een uiting van Pitta. Primaire locatie van Pitta is de maagstreek. Een warme zomer of warm klimaat zal ervoor zorgen dat je Pitta toeneemt. Dier: leeuw.
Een sterk hongergevoel wordt veroorzaakt door Pitta. Pitta is het vuur dat dingen transformeert, ook wel Agni genoemd in het Sanskriet, en wordt dus ook geassocieerd met eigenschappen zoals heet, scherp, vloeibaar en licht. Pitta brengt warmte en vurigheid in je karakter. Pitta is je ambitie en het vermogen tot creëren.

Kapha is de kracht van structuur en groei. De Ayurveda zegt dat alle atomen bij elkaar worden gehouden door Kapha. Kapha is de stabiele energie die alle activiteiten in ons lichaam integreert. Primaire locatie van Kapha is de borst en het hoofd.
Eigenschappen zoals langzaam, zwaar, stabiel, kleverig, koud, zacht, vettig en zoet horen bij Kapha. Een moerassig, saai landschap of vochtig en koud weer zullen je Kapha doen toenemen in je lichaam. Dier: olifant.
Kapha ondersteunt de spijsvertering en zorgt voor het bindweefsel en smering in botten en spieren. Kapha zorgt voor de kwaliteit van alle lichaamssappen, kracht, vruchtbaarheid en libido, uithoudingsvermogen en veerkracht. Kapha is de bindende factor in het leven en is in zijn subtiele vorm liefde.